Det finst ei openheit i poesien som eg kjenner meg dratt mot. Eller snarare kjenner eg meg emosjonelt og språkleg att i poesien på grunn av det ikkje-bastante, det ikkje-bestemte, det ikkje-avslutta; fleirtydigheit, enjambement!
Men openheit er også ei mare for meg. Det opne i form av UENDELEG VALFRIDOM valsar over alt som gjer at eg kjenner att meg sjølv, alt som gjer at eg kan skrive, og eg sit der tom. Kva er min(e) inngang(ar) til poesien? Eg har aldri klart å svare på slike spørsmål, eg har ikkje eit slikt språk, eg tyr til eksempelet, ein enkelt representasjon av kva svaret på dette spørsmålet kan vere.
Poesien: eg kjenner saftene stige i meg sjølv og poppe ut som eple, som fiken, som papaya i kroppsopningane.
Og kvifor blir mine svar på slike spørsmål, viss dei ikkje skal vere eit enkelt eksempel, alltid så biografiske? «Då eg først begynte å skrive poesi, var det på grunn av metaforane.» Eg har alltid snakka i eit biletleg språk. Eg har tenkt at det logiske var å bruke ein metafor for å forklare. Det kunne føre til forvirra augekast eller latter då eg var tenåring (medan eg syntest eg var fortreffeleg!). Eg begynte ikkje å skrive poesi som tenåring, men då eg var litt over tjue og gjekk i Bø på skriveutdanning. Eg trudde – oppriktig – at poesi handla om roser og gjekk på rim. Eg las Golden Delicious. Det var eit anna språk. Det var ikkje eit sterkt metaforisk eller abstrahert språk. Heller konkret, nesten argumenterande, sjølvironisk, metta med referansar (Sølvpilen og Sapfo). Metta med eple. Mine dikt vart jo heilt annleis. Setnings-, formmessig. Skuffande. Men det var inngangar der, resonans: populærkultur, myter, laidback ordbruk. «Øh tegneserietårer. Øh første kærlighed.»
Eple, fiken, papaya. Roser. Teikneserietårer. Poesien er ein visuell stad for meg. Metaforane igjen, eit biletleg språk. Men scena også, det som er i bakgrunnen, alle detaljane, fargane. Du må SJÅ diktet mitt. Det visuelle heng saman med begjæret for meg. Slik skal også diktet poppe ut frå boksida og ta på deg. Blir det frykteleg naivt no? Eg vil at du skal sanse diktet.
Det finst ikkje begjær utan farge. Kva farge har ditt begjær?
«Hur ser din färg rött ut?» Eg las også Sonja Åkesson då eg var litt over tjue, det fantastiske, utrøyttelege, skeptiske kjærleiksdiktet hennar. Eit dikt med parentesar og hermeteikn, eit dikt som kvernar språket, set spørsmålsteikn ved formuleringane og sanningane vi sym rundt i, og samfunnsstrukturane dei reflekterer, eit dikt som repeterer og gir opp og held fram. Eg forstår den måten å bruke språket på; ikkje spissformulert, men spinnande.
«Jag sitter och ‘tänker på kärlek’ / (och på det som visst kallas ‘lidande’ / och på det som visst kallas ‘gemenskap’) / (…) Jag skulle vilja beskriva för dig / min färg röd». Ja, eg vil bruke språket til å skildre for deg, for meg. Med alle hermeteikna og blindgatene det bringar med seg.
*
Av og til har eg undervist niandeklassingar i dikt (lesing og skriving). Vil ikkje alle vere FRIE, tenkte eg først, vil ikkje alle like ei fri form, mykje plass? Kan eg ikkje berre seie til desse niandeklassingane at det fantastiske med dikt er kor fritt du kan røre deg i språket, kor humoristisk du kan bruke enjambement, kor mangetydig ein setning kan vere? Men niandeklassingar vil ikkje ha ein mangetydig setning, dei vil ha eit klart svar (og applaudere eller opponere). Og dei har ikkje tid til å opne hjernen sin i nitti minutt for alt som kan stå i eit dikt når resten av dagen handlar om å prøve å oppfatte læresetningar og grenser. (Og hugsar eg ikkje sjølv denne kjensla av fatigue og positur i møte med dikttolking på skulen?) Eg burde ha skjønt det: Openheit er ei mare. Elevane sit der med tomme blikk.
Når sluttar det opne å vere ein tom, vindfull korridor? Når blir det opne i staden inspirerande, pusta fullt av liv? Fullt av klangar. Fullt av rekvisittar. Fullt av andre tekster. Fullt av menneske, idear, begjær, parentesar. Eit overflodshorn. Det er viktig at det er fylt opp til kanten og kan flyte over, kanskje mot ei anna form.
Å referere til «inspirasjon» kan trigge tankar om noko romantisk. Eg trur inspirasjon handlar om konsentrasjon og tru. Med tru meiner eg tiltru til eigne tankar og idear, til evna til å bruke språket, men også ei tru på verda og på menneska. Eg kjenner meg ikkje inspirert når eg ikkje har tiltru til menneske. Til at vi forstår noko av kvarandre, at vi heng saman, at eg ikkje er åleine. Kanskje handlar det om lesaren; å stole på at du tek imot når eg kastar boka ut. Eg veit det kan vere klaustrofobisk at teksta vender seg direkte til deg. Også: manipulerande, inkluderande osv. Eg skreiv store delar av Echo Mountain i brevform fordi eg måtte vite (late som) at nokon skulle lese, sjå, det eg såg.
Eg kjenner meg ikkje inspirert når eg ikkje trur at eg er god til å skrive. For det ville vere meiningslaust å bruke opp alt det papiret og all den tida på noko likegyldig, innlysande, halvtygd. Eg skreiv etterkvart Echo Mountain i full overtyding, i lett rus, saftene steig, eg jobba 12 timar om dagen. Tiltrua som tenner skriveprosessen plasserer meg både inne i fellesskapet og stormannsgalent på sida. Trua skapar ein konsentrasjon som gjer at eg kjenner meg inspirert. Begjærande i møte med språket, fruktbar.
Eg kan skrive utan å vere inspirert. Tvinge meg, gjere notatar, vralte over arket med bokstavane, redigere venstrehendt. Eg sit på stolen som om eg er i ferd med å reise meg, er heile tida merksam på rommet og situasjonen. Forstår du kva eg meiner med at det handlar om konsentrasjon? Tvilen siv inn frå alle kantar. Eg kjenner meg suspekt. Det er tyngre arbeid, mindre overskridande og lystig. Og likevel kan det seinare vise seg at eg har skapt noko på det viset. På rutine? På faen? Kanskje er det uthaldenheit og sjølvbedrag ein treng, ikkje konsentrasjon og tru.
*
Men korleis spora eg slik av? Eg hadde tenkt å vere flink og skrive ei tekst som sirkla rundt eit sentralt fagbegrep, eg hadde lyst til å posere kontrollert. Eg elskar enjambement! Eg er like glad i enjambement som i metaforar. Det betyr at eg er like oppteken av rytmen som av det visuelle. Og rytmen er også sanseleg. Eg skulle ønske at dikt kunne få ein til å ville danse. (Eg prøvde å skrive ei diktsamling som skulle gi folk lyst til å danse, Drikkeviser frå Paris. Også: drikke, rope, sleppe tak.) Enjambement handlar i tillegg om leik, nyansar, å aldri vere ferdig, FLEIRTYDIGHEIT og det hybride. Kva var ein utan det? I motsetning til niandeklassingane, klarar eg ikkje å trivast i ei verd der eg ikkje får auge på det samanblanda og hybride, klarar eg ikkje å slutte meg til læresetningar.
Sanningar glir ut av hendene på meg, forsvinn ned i havet igjen, som glatt fisk. Så kan dei dukke opp igjen etter fleire år, sjå hånleg på meg. Kva er ditt poesisyn? Kva er din poetikk? «Vilka frågor.» Eg ‘oppdaga’ poesien som ein sjanger der det er plass til å tenke og formulere seg. Eg ‘oppdaga’ at eg ikkje trengte å velje, styre alt. Det er også du som veit kva som står i diktet.
Ifølge wikipedia blir ikkje øyrene rekna som kroppsopningar. Og sjølvsagt ikkje augene. Er det rart at eg har lyst til å inkludere augene? KVA MED PORANE? Eg meiner berre at poesien er fruktbar og osar frå heile kroppen når vi får til å skrive den, når vi les den høgt.
Mette Moestrup: «Øh tegneserietårer», frå Golden Delicious (2002)
Sonja Åkesson: «Hur ser din färg rött ut?», frå Ute skiner solen (1965)
